Μια γυναίκα σύμβολο.
Η καλλιτέχνης με τη φαντασμαγορική έμπνευση, συνέβαλε στη διαμόρφωση των αναδυόμενων avant-garde κινημάτων της pop art και του μινιμαλισμού των δεκαετιών ’50 και ’60, ενώ η ίδια συνεχίζει να παράγει πρωτότυπη τέχνη μέχρι σήμερα. Η τέχνη της χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλία μέσων: Έργα τέχνης, περιβαλλοντικές εγκαταστάσεις, γλυπτική, ζωγραφική, σχέδιο μόδας, ενώ παράλληλα γράφει μυθιστορήματα και ποίηση.
H Kusama γεννήθηκε στο Matsumoto της Ιαπωνίας, το 1929, και ήταν ο παρίας της εξαιρετικά συντηρητικής όσο και εύπορης οικογένειάς της, όπως ισχυρίζεται. «Οι γονείς μου ήταν πραγματικός πόνος» έχει πει σε συνέντευξή της «δεν μπορούσα να το αντέξω«. Κακοποιήθηκε ποικιλοτρόπως απ’ την μητέρα της που την χτυπούσε, της έσκιζε τα έργα της, την έβαζε να κατασκοπεύει τον πατέρα της στις συναντήσεις του με διάφορες ερωμένες κ.α. Εκείνος με τη σειρά του έλειπε συνεχώς, ήταν κάτω απ’ την οικονομική επιρροή της συζύγου του και συνεπώς αδύναμος ως πατρική φιγούρα. Η αδερφή της ντρεπόταν για την ύπαρξή της και δεν έχανε ευκαιρία να της το δείχνει, o μεγαλύτερος αδερφός της ήταν αντίθετος με την τάση της να ζωγραφίζει κτλ.
Ας δούμε περισσότερα για τη ζωή και το έργο αυτής της γυναίκας που αποτελεί σύμβολο οραματισμού και ελπίδας καθώς και για τον τρόπο που τη βοηθάει η τέχνη να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες της ζωής.
Τα σημάδια και η γνωμάτευση.
Όταν ήταν μόλις 10 χρονών, η Yayoi Kusama βίωσε τις πρώτες παραισθήσεις, τις οποίες περιέγραφε ως «λάμψεις φωτός, αύρες ή πυκνά πεδία από κουκκίδες». Οι ψευδαισθήσεις σε αυτό το πρώιμο στάδιο της εφηβείας της ήταν άμεση συνέπεια της ψύχωσης, ενώ ακολούθησαν τάσεις αυτοκτονίας. Η ίδια θυμάται, ότι δίπλα στο σπίτι της κυλούσε ένα ποτάμι και ότι τα λουλούδια της μιλούσαν.
Πριν πετάξει για τις Ηνωμένες Πολιτείες, η Yayoi Kusama σπούδασε Nihonga στην Ιαπωνία και κατάφερε να παρουσιάσει τα έργα της σε δύο ατομικές εκθέσεις. Στη δεύτερη έκθεσή της, λοιπόν, τράβηξε το ενδιαφέρον του Nishimaru Shihô, ενός ψυχιάτρου και καθηγητή ψυχολογίας του Shinshû University, ο οποίος ειδικευόταν στη νευροανατομική μελέτη διαπρεπών ανθρώπων και ιδιαίτερα καλλιτεχνών. Ο Nishimaru, όπως λέγεται, γνωμάτευσε στη Kusama σημάδια σχιζοφρένειας και της είπε επί τόπου πως πάσχει από Ηallucinatory Cenesthopathy, αρκετά σπάνιος ιατρικός όρος που απευθύνεται σε ανθρώπους που αισθάνονται άρρωστοι, όμως το συναίσθημα αυτό δεν μπορεί να εντοπιστεί σε κάποια περιοχή του σώματος. Με λίγα λόγια, ένας τύπος ψυχικής διαταραχής, ιατρικώς ανεξήγητος, σε συνδυασμό με διπολικές τάσεις εναλλασόμενης μανίας με μελαγχολία.
Ο ίδιος ψυχολόγος μάλιστα παρουσίασε την εργασία του για το ιδιοσυγκρασιακό πορτραίτο της Yayoi Kusama το Δεκέμβρη του 1952 σε ένα ψυχιατρικό συνέδριο (Kantô Psychiatric and Neurotic Association), με τίτλο εργασίας: Genius Woman artist with Schizophrenic Tendency.
Νέο ξεκίνημα στην Αμερική.
Παρότι έχει προηγηθεί αλληλογραφία της με την Georgia O’Keeffe, στην οποία την προειδοποιεί για τις δυσκολίες της ζωής στις ΗΠΑ, η 27χρονη τότε Yayoi Kusama αποχαιρετάει τη γενέτειρά της και κατευθύνεται ολοταχώς για τη Νέα Υόρκη, όπου και θα καταφέρει να συνδέσει το όνομά της με διαπρεπείς προσωπικότητες του καλλιτεχνικού κόσμου, όπως του Andy Warhol, ουσιαστικού εμπνευστή της pop art, αλλά και του διακεκριμένου Αμερικάνου γλύπτη, Claes Oldenburg. Οι εκκεντρικές της δημιουργίες με τα γυμνά σώματα ως εκθέματα είναι αρχικά αμφιλεγόμενα, ενώ οι κριτικοί την κατηγορούν για έντονη αυτοαναφορικότητα.
Αυτό που καταξιώνει τη Kusama από την πρώτη κιόλας στιγμή είναι το εντελώς μοναδικό υφολογικό της στυλ και μοτίβο που στηρίχθηκε σε τελείες και κουκκίδες, αλλά και σχηματισμούς που μοιάζουν με λουλούδια, σαν εκείνα τα λουλούδια δίπλα στο ποτάμι που η ίδια ανέφερε ότι της μιλούσαν όταν, μικρή ακόμα, άρχισε να βιώνει τις πρώτες ψευδαισθήσεις και αυτοκτονικές τάσεις.
Στη Νέα Υόρκη, λοιπόν, απ’ το 1965 και μετά, η καλλιτέχνιδα διοργανώνει αξέχαστα happenings («Body Festivals«) σε πολύ κεντρικά σημεία της αμερικάνικης μητρόπολης, όπως στο Central Park, στη γέφυρα του Brooklyn και αλλού.
Οι «Άπειροι Ιστοί» («Infinity Nets»), όπως τα ονόμασε, ήταν οι πρώτοι της καλλιτεχνικοί «απόγονοι», οι οποίοι αποτελούνταν από χιλιάδες μικροσκοπικές τελίτσες που απλώνονταν εμμονικά πέρα απ’ τις στενές όψεις του καμβά, λες και έκαναν αισθητικό ταξίδι στο άπειρο. Τέτοια έργα είναι αποκαλυπτικά της εσωτερικής της πραγματικότητας και αποτελούν σπουδαία εικαστική εξερεύνηση των ορίων της ίδιας της ζωγραφικής, ανάμεσα στην εσωτερικότητα (ψυχή) και την εξωτερικότητα (κόσμος), ανάμεσα στο σημαίνον και το σημαινόμενο, το τραύμα και την αναπαράσταση.
Μέσα απ’ την «ψυχεδελική» οπτική με την ατέρμονη επανάληψη μικρών σημάτων, τόσο ο καλλιτέχνης όσο και ο ίδιος ο θεατής, υπνωτίζεται, αποκτά μια φαντασμαγορική αίσθηση απόκοσμου και σαγήνης που σε στρέφει στα εις εαυτόν σου, θέλεις δε θέλεις.
Όσο βρίσκεται στην Αμερική, τα έργα της θα ενταχθούν στον μινιμαλισμό, αλλά πολύ σύντομα η δουλειά της θα πάρει τη μορφή performance και pop art, με την ίδια να μετατρέπεται σε κεντρική φιγούρα της νεοϋορκέζικης avant-garde και το έργο της να ταυτίζεται με αυτό κορυφαίων καλλιτεχνών, όπως του Mark Rothko και του Jackson Pollock.
Dots Obsession, 1998. David Zwirner Gallery Dots Obsession – New Century, 2000. David Zwirner Gallery
Οι δυσκολίες και το υλικό έμπνευσης.
Παρότι η Kusama έχει δηλώσει ότι ήταν καλά ψυχολογικά όσο διέμενε στη Νέα Υόρκη, η αλήθεια είναι ότι δεν κατάφερε να βγάλει αρκετά χρήματα από τη δουλειά της, δεδομένου ότι ο χώρος της τέχνης ήταν κυρίως ανδροκρατούμενος, ενώ η ψυχική της κατάσταση κλονίζεται ακόμα περισσότερο αφού πεθαίνει ο πατέρας της.
Στην ενδιαφέρουσα εργασία της Midori Yamamura (την οποία μπορείτε να διαβάσετε στο Academia) αναφέρεται -μεταξύ άλλων- ότι στις 22 Ιουλίου του 1960, η Yayoi Kusama προέβη σε μια κίνηση ύστατης απόγνωσης, πηδώντας από το παράθυρο του δεύτερου ορόφου, όπου διέμενε στην Αμερική, δεδομένου ότι βίωνε μια καθημερινότητα μεγάλης ένδειας, κι ενδεχομένως πιεζόταν πολύ οικονομικά, ψυχολογικά και σε ό,τι αφορά την τέχνη της.
Η πορεία της Yayoi Kusama δεν είναι μια πορεία εύκολη, στρωμένη με ροδοπέταλα.
Παρόλα αυτά, η Γιαπωνέζα εικαστικός θα πάει την τέχνη της παραπέρα, χρησιμοποιώντας καθρέφτες και ηλεκτρικούς λαμπτήρες, θα ταχθεί κατά του πολέμου στο Βιετνάμ, θα επιστρατεύσει την τέχνη της ως πρώτη ύλη για διαμαρτυρία, θα γίνει γυναίκα-«σύμβολο» της τέχνης παγκοσμίως!
Το 1973 η καλλιτέχνιδα επιστρέφει στην Ιαπωνία και από το 1975 εισάγεται με τη δική της θέληση και, έπειτα από προσωπική της απόφαση, σε ψυχιατρική κλινική πολύ κοντά στο ατελιέ της.
Σχετικά με την εισαγωγή της στο Ίδρυμα, η ίδια αποκαλύπτει σε συνέντευξή της στο Bombmagazine το 1999, τα εξής: «I was hospitalized at the mental hospital in Tokyo in 1975 where I have resided ever since. I chose to live here on the advice of a psychiatrist. He suggested I paint pictures in the hospital while undergoing medical treatment. This happened after I had been traveling through Europe, staging my fashion shows in Rome, Paris, Belgium, and Germany.»
Οι παραισθήσεις της θα εξακολουθήσουν να αποτελούν πρωτογενές υλικό για τα εμπνευσμένα έργα της και η ίδια θα συνεχίσει να ζωγραφίζει μέσα στο άσυλο. («I work very hard even now, but probably not as hard as I did when I was in New York.»)
Infinity Mirrored Room, 2011. David Zwirner Gallery The obliteration room, 2002
Η συνεχής μάχη..
Οι παραισθήσεις της έχουν όνομα. Η ίδια τις ονόμασε «self-obliteration», δηλαδή στιγμές αυτό-εκμηδένισης και ψυχωτικού παραληρήματος, όπου αισθάνεται το σύμπαν έτοιμο να την καταβροχθίσει και αποκαλύπτει πως «όταν δεν εργάζεται, οι σκέψεις της μπορεί να γίνουν πολύ σκοτεινές».
Είναι αδύνατον να δει κανείς τα έργα της ξεχωριστά και ανεξάρτητα απ’ την ψυχική της κατάσταση, γι’ αυτό άλλωστε ονοματίζει την τέχνη της, «ψυχαναγκαστική τέχνη» (obsessional art) και επεξηγεί σε συνέντευξή της στο Art Review το 2007:
«Stereotypical action, repetition, hallucination, accumulation, obsession, the curtain of depersonalisation, emptiness, infinity, psychosomatic art, proliferation, ‘vacuum’, cell, segmentation, eternity, driving image. These are some of the themes I have used for my artworks: paintings, sculptures as well as films».
Από το 1977, λοιπόν, μέχρι και σήμερα, η δημιουργός που λέγεται Yayoi Kusama διαμένει σε ψυχιατρική κλινική. Πολλά λέγονται και γράφονται για το όνομα και την ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία της. Την αποκαλούν «ψυχικά πάσχουσα» καλλιτέχνιδα, όμως από τι πάσχει τελικά;
Η ίδια απαντά ως εξής: «I was hospitalized because of my obsessive-compulsive neurosis. In the articles written about me it is assumed that I voluntarily chose to live in the hospital; this is wrong. I am not suffering from manic-depressive psychosis, either».
Το μέρος, όπου φιλοξενείται, δεν είναι «ψυχιατρείο» με την έννοια του «τρελάδικου» που αυθόρμητα θα σκεφτεί κανείς. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για ένα κέντρο θεραπείας μέσα από την τέχνη, το Jungian Αrt Τherapy Ιnstitution που βρίσκεται στο Τόκιο, ενώ το καθημερινό πρόγραμμα, όπως το περιέγραψε η ίδια έχει ως εξής: «At the hospital there are art therapy programs such as calligraphy, karaoke singing, movie appreciation, and painting classes. Being the only professional artist in the hospital, I take no part in those activities».
Η Kusama έγινε η πρώτη γυναίκα παγκοσμίως που εκπροσώπησε την Ιαπωνία στην Μπιενάλε της Βενετίας το 1993 και έκανε ρεκόρ πώλησης έργου, ύψους 5.100.000 δολαρίων, το 2008, πράγμα που την καθιστά την πιο ακριβοπληρωμένη γυναίκα καλλιτέχνιδα εν ζωή, ενώ μέχρι σήμερα τα έργα της συνεχίζουν να κοσμούν μουσεία και galleries σε όλο τον κόσμο.
Dots Obsession – Night, 2008. David Zwirner Gallery
«Η αγάπη μου για την ανθρωπότητα και για τον κόσμο ήταν πάντα η κινητήριος δύναμη και η ενέργεια πίσω από όλα αυτά που κάνω. Όλη μου τη ζωή εκφράζω την αγάπη μέσα από την τέχνη».
Yayoi Kusama
To 2017, το περιοδικό ΤΙΜΕ συμπεριέλαβε τη Yayoi Kusama στη λίστα των 100 ανθρώπων με την μεγαλύτερη επιρροή στον πλανήτη, στην οποία μάλιστα είναι και η μεγαλύτερη σε ηλικία.
Στην αυτοβιογραφία της γράφει: «I fight pain, anxiety, and fear every day, and the only method I have found that relieves my illness is to keep creating art”{…} “I wanted to start a revolution, using art to build the sort of society I myself envisioned». (Παλεύω με τον πόνο, το άγχος και το φόβο καθημερινά, και η μόνη μέθοδος που έχω βρεί οτι ανακουφίζει την ασθένειά μου είναι να συνεχίσω να δημιουργώ τέχνη… Θέλω να ξεκινήσει μια επανάσταση μέσα απο τη χρήση τέχνης για να χτιστεί μια τέτοια κοινωνία την οποία έχω οραματιστεί η ίδια.)
Η ίδια σχολιάζει τη γραφή της και λέει τα εξής: «I want to continue to write about the dark side of society since the bright side of society is written by famous conservative writers. I write about the shadow side of outsiders».
Η ενασχόλησή της με την τέχνη είναι και πρέπει να εκλαμβάνεται ως «art medecine», διότι όντως η Yayoi Kusama «σώθηκε» απ’ την τέχνη της και δεν το κρύβει άλλωστε. Έχει επανειλημμένα υπογραμμίσει το ζωτικό ρόλο που έπαιξε και εξακολουθεί να παίζει η τέχνη στη ζωή της, αντιμετωπίζει την τέχνη ως «παυσίπονο», ως «σύμμαχο» και «σιγαστήρα» της εσωτερικής της οδύνης.
«If it were not for art, I would have killed myself a long time ago».
Η τέχνη ως θεραπεία.
Μέσα από την τέχνη της, η Yayoi Kusama βρήκε ένα σχετικό νόημα. Μέσα απ’ τη λυτρωτική δύναμη της συγγραφής, της ζωγραφικής, της περφόρμανς, της γλυπτικής, η καλλιτέχνιδα κατάφερε να βιώσει αναλαμπές ψυχικής απελευθέρωσης, κατάφερε να βρει κάποιες δικές της απαντήσεις, πράγμα που αντανακλάται στα ίδια της τα έργα: Τι είναι ψύχωση, τι είναι «τρέλα», τι είναι πόνος και πως αυτό μπορεί κανείς να το μετατρέψει σε κάτι υλικό, σε κάτι απτό, που μένει στο χρόνο και αποτελεί απόδειξη ζωής;
Ο άνθρωπος από τη φύση του έχει την ανάγκη να επικοινωνεί και να εκφράζει τα συναισθήματά του. Στην καθημερινότητά του το άτομο χρησιμοποιεί ευρέως το λόγο για την επικοινωνία του με άλλα άτομα. Εκτός από τον λεκτικό τρόπο επικοινωνίας, υπάρχει και ο μη λεκτικός τρόπος, ο οποίος μπορεί να εκφραστεί μέσα από τη δημιουργία. Μέσω της δημιουργίας το άτομο αυτοεκπληρώνεται, εκφράζει τα μύχια συναισθήματά του, αποβάλει την ένταση της καθημερινότητας και από μόνη της η δημιουργία αποτελεί έναν εναλλακτικό τρόπο επικοινωνίας. Το άτομο μέσω της τέχνης, εκφράζει ένα ευρύ πεδίο συναισθημάτων, από μεγάλη χαρά μέχρι μεγάλη θλίψη από το θρίαμβο μέχρι το ψυχικό τραύμα.
Αυτό ίσως (πρέπει να) είναι ο σκοπός κάθε ανθρώπου. Να βρει τον δικό του προσωπικό σκοπό, αυτό το «κάτι» που δίνει νόημα στη ζωή και να το αφήσει να τον «γιατρέψει».
Στην περίπτωση της Yayoi Kusama, αυτό το «κάτι» είναι μικρές και μεγάλες πουά κουκκίδες.
Πηγή: .neolaia.gr
Άλλες πηγές: sleek-mag telegraph
Μουσείο Yayoi
1η του Οκτώβρη 2017 η καλλιτέχνης εγκαινίασε το μουσείο της που βρίσκεται στη γειτονιά Shinjuku στο Τόκιο, πολύ κοντά στο στούντιό της αλλά και στο ψυχιατρικό νοσοκομείο που ζει οικειοθελώς από το 1977. Το μουσείο στεγάζεται σε ένα υπέροχο πενταώροφο κτήριο που διευθύνει ο Akira Tatehata, πρόεδρος του Tama Art University και διευθυντής του Saitama Museum of Modern Art. Ο χώρος φιλοξενεί αποκλειστικά τα συνήθως μεγάλης κλίμακας έργα της 89χρονης σήμερα Kusama με την οργάνωση δύο ετήσιων εκθέσεων στους τρεις πρώτους ορόφους ενώ μία μόνιμη έκθεση για τα περίφημα “Ιnfinity rooms” της καλύπτουν τον τέταρτο. Στον τελευταίο όροφο θα υπάρχει για τους επισκέπτες βιβλιοθήκη και αρχειακό υλικό. Η πρώτη έκθεση “Creation Is a Solitary Pursuit, Love Is What Brings You Closer to Art”, εγκαινίασε το μουσείο και ακολούθησε η “My Eternal Soul” και άλλες. ZERO IS INFINITY, είναι η έκθεση που έλαβε χώρα το Μάιο. Φωτογραφίες θα βρείτε στο site της.
Χρωματίζουμε το πορτραίτο της Yayoi!
Διαβάσαμε μια βιωματική προσέγγιση στην θεραπευτική δύναμη της τέχνης και για να αποφύγω το θεωρητικό κομμάτι(που ομολογουμένως έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον!), τι καλύτερο απο το να βιώσουμε αυτή την ευεργετική ενέργεια στην ψυχή μας οι ίδιοι; Ας χρωματίσουμε λοιπόν! Η ζωγραφική είναι κατάθεση ψυχής, βάλσαμο για το νου και παυσίπονο για την καρδιά..
Χρωμάτισε το σκίτσο που θα εκτυπώσεις και γέμισέ το με χρωματιστά πουά!
εκτύπωσέ με όπως το χρωμάτισα! πουά παντού!
